Genootschap voor Risicomanagement

• 20 okt. 2024 14:19:00

Risicomanagement: bewust of onbewust onbewust? De paradox van awareness

Het onbewuste karakter van risicomanagement

Risicomanagement is een essentieel onderdeel van zowel het persoonlijke als professionele leven. Elke beslissing die we nemen, hoe groot of klein ook, gaat gepaard met een afweging van risico's en voordelen. Vaak gebeurt dit echter onbewust. Ons brein is getraind om keuzes te maken op basis van intuïtie, eerdere ervaringen en onderliggende aannames, zonder dat we expliciet stilstaan bij de mogelijke risico's. Dit onbewuste risicomanagement kan soms effectief zijn in eenvoudige situaties, maar kan ook gevaarlijk zijn in complexere contexten waarin de gevolgen van keuzes groter en onvoorspelbaarder zijn.

Het onbewuste karakter van risicomanagement is diepgeworteld in ons dagelijks leven. We vertrouwen vaak op onze intuïtie en emoties om snelle beslissingen te nemen, zeker wanneer we geconfronteerd worden met routinekeuzes. Deze intuïtieve beslissingen zijn gebaseerd op ons vermogen om snel informatie te verwerken en risico’s in te schatten zonder expliciete analyse. Hoewel deze instinctieve benadering ons in staat stelt om efficiënt te handelen, mist het vaak de grondigheid en objectiviteit die nodig is voor het omgaan met complexere risico’s.

Voorbeelden van onbewust risicomanagement

Een klassiek voorbeeld van onbewust risicomanagement is het oversteken van een drukke straat. Wanneer we op het punt staan een straat over te steken, kijken we snel naar beide kanten en schatten we in hoe snel auto's naderen en hoe veilig het is om over te steken. Dit doen we vaak zonder er bewust over na te denken, gebaseerd op eerdere ervaringen en onze intuïtie. Het is een vorm van risicomanagement, maar het gebeurt snel en impliciet, zonder een formele analyse van mogelijke gevaren.

In de bedrijfswereld gebeurt dit onbewuste risicomanagement vaak wanneer managers beslissingen nemen zonder diepgaande risicoanalyses. Een veelvoorkomend voorbeeld is het aannemen van een nieuwe klant of partner. Een manager kan op basis van een eerste indruk, persoonlijke ervaring of vertrouwen in de reputatie van het bedrijf besluiten om een nieuwe zakelijke relatie aan te gaan, zonder een uitgebreide financiële analyse of een grondig achtergrondonderzoek te doen. Dit is onbewust risicomanagement, omdat de mogelijke risico's zoals wanbetalingen, contractbreuk of reputatieschade niet expliciet in overweging worden genomen.

Een ander voorbeeld is de introductie van nieuwe technologieën in organisaties. Bedrijven streven er vaak naar om de laatste technologische ontwikkelingen te omarmen om concurrerend te blijven. Terwijl de voordelen van deze innovaties, zoals verhoogde efficiëntie en kostenbesparingen, duidelijk zijn, worden de potentiële risico’s vaak over het hoofd gezien of onvoldoende geëvalueerd. Denk hierbij aan beveiligingsrisico's, zoals cyberaanvallen, systeemstoringen of gebrek aan training van personeel. Deze risico's kunnen leiden tot aanzienlijke kosten en verstoringen als ze niet proactief worden aangepakt. Dit is een ander voorbeeld van onbewust risicomanagement, waarbij de nadruk ligt op de voordelen, terwijl de risico’s impliciet blijven.

Waarom onbewust risicomanagement problematisch kan zijn

Hoewel onbewust risicomanagement ons in staat stelt om snel te reageren en beslissingen te nemen in routine-omstandigheden, kan het problematisch zijn in situaties die complex zijn of waarin de gevolgen van een verkeerde beslissing aanzienlijk kunnen zijn. Vooral in de context van snel veranderende markten, technologische vooruitgang en geopolitieke onzekerheid, is een meer expliciete benadering van risicomanagement noodzakelijk.

Een belangrijk probleem met onbewust risicomanagement is dat het vaak gebaseerd is op verouderde of onvolledige informatie. Beslissingen die op intuïtie worden genomen, zijn vaak gebaseerd op eerdere ervaringen die mogelijk niet meer relevant zijn in de huidige situatie. Dit kan leiden tot verkeerde inschattingen en suboptimale resultaten.

Daarnaast kan het gebrek aan expliciete risicobeoordeling leiden tot een verhoogde kans op onverwachte gebeurtenissen. Wanneer risico's niet expliciet worden geïdentificeerd en geanalyseerd, is de kans groter dat onverwachte problemen optreden die de voortgang van een project of organisatie ernstig kunnen verstoren. Onbewust risicomanagement negeert vaak de potentiële gevolgen van externe factoren, zoals economische schommelingen, nieuwe regelgeving of technologische ontwikkelingen, wat organisaties kwetsbaarder maakt voor verstoringen.

Een ander belangrijk nadeel is dat verantwoordelijkheid en eigenaarschap onduidelijk kunnen zijn wanneer risico’s niet expliciet worden besproken. Zonder formele risicoanalyse is het vaak niet duidelijk wie verantwoordelijk is voor het mitigeren van bepaalde risico’s of wie de verantwoordelijkheid draagt als er iets misgaat. Dit kan leiden tot inefficiëntie, verwarring en, in sommige gevallen, schade aan de de processen en reputatie van een organisatie. 

Het ontbreken van verantwoordelijkheid en eigenaarschap binnen risicomanagement hangt sterk samen met onbewust risicomanagement. Wanneer risico’s niet expliciet worden herkend en geanalyseerd, blijven ze vaak impliciet en onopgemerkt in de besluitvorming. Dit leidt ertoe dat niemand formeel verantwoordelijk wordt gehouden voor het identificeren, mitigeren of beheren van die risico’s. In plaats van dat risico's expliciet worden toegewezen aan specifieke personen of teams, blijven ze hangen in een "grijze zone," waarin niemand zich verplicht voelt om actie te ondernemen. Deze situatie kan leiden tot een cultuur van reactief risicomanagement, waarin pas wordt gehandeld als de negatieve gevolgen zichtbaar worden. Door risico's niet expliciet te benoemen en toe te wijzen, ontstaat er een gebrek aan eigenaarschap. Een aanrader om een start te maken met het doorbreken van deze impasse, is het boek Risicoleiderschap, van auteur Martin van Staveren!

Het noodzakelijk bewustmaken van risicomanagement

Om deze valkuilen te vermijden, is het cruciaal dat organisaties en individuen hun risicomanagement explicieter en bewuster maken. Een eerste stap is het formaliseren van risicomanagementprocessen. Dit houdt in dat risico’s expliciet worden geïdentificeerd, geanalyseerd en gemitigeerd in elke fase van besluitvorming. Tools zoals risicoanalyses, checklists en risicomodellen kunnen helpen om risico’s zichtbaar te maken en het besluitvormingsproces te verbeteren.

Daarnaast is het essentieel om een cultuur van open communicatie en transparantie te bevorderen waarin risico's actief besproken en gedeeld worden. Door risico’s openlijk te bespreken, kunnen organisaties ervoor zorgen dat mogelijke problemen vroegtijdig worden geïdentificeerd en aangepakt, wat hen beter voorbereid maakt op onverwachte gebeurtenissen.

Tot slot kan het gebruik van technologische hulpmiddelen zoals data-analyse, voorspellende modellen en kunstmatige intelligentie bijdragen aan een proactieve risicobenadering. Naarmate we richting 2030 gaan, zullen deze tools steeds belangrijker worden om risico’s tijdig te herkennen en te beheersen.

Het expliciet maken van risicomanagement zal niet alleen helpen om de negatieve gevolgen van onbewuste beslissingen te beperken, maar ook kansen creëren om strategisch voordeel te behalen in een complexe en veranderlijke wereld.

Verder praten? Neem contact op met het Genootschap voor Risicomanagement!