Genootschap voor Risicomanagement

• 22 jun. 2025 14:24:00

Cyberdreiging: waar ligt de balans tussen paniek en realisme?

In een tijd waarin digitale systemen onmisbaar zijn geworden voor bijna alle sectoren van de samenleving, groeit ook de dreiging van cybercriminaliteit. Media berichten bijna dagelijks over ransomware-aanvallen, datalekken of cyberspionage. De vraag dringt zich op: is paniek gerechtvaardigd, of is er ruimte voor een meer realistische en risicogestuurde benadering? In dit artikel verkennen we de voornaamste vormen van cyberdreiging, wie erachter zitten, hun motieven, en wat de mogelijke impact is. We eindigen met praktische criteria waarmee organisaties kunnen beoordelen hoe kwetsbaar en aantrekkelijk zij zijn voor cybercriminelen, en hoe zij een gebalanceerde houding kunnen aannemen tegenover deze risico's.

1. Ransomware: chantage op digitale schaal

Mogelijke actoren:

• Criminele hackersgroepen
• Cybercrime-as-a-Service netwerken
• Opportunistische lone wolves

Motieven:

• Financiële winst
• Ontregeling van processen met afpersing als dekking
• Het onder druk zetten van toeleveringsketens

Potentiële gevolgen:

• Tijdelijke of langdurige uitval van systemen
• Financiële schade (ransombetalingen, omzetverlies)
• Reputatieschade en juridisch aansprakelijkheidsrisico

Ransomware is een van de meest voorkomende en ontwrichtende cyberdreigingen. In veel gevallen wordt toegang tot een systeem verkregen via phishingmails, kwetsbare software of misbruik van VPN-verbindingen. Zodra de aanvaller binnen is, worden data versleuteld en volgt de eis tot losgeld, vaak in cryptocurrency. Sectoren zoals de zorg, logistiek en productie worden steeds vaker getroffen, mede vanwege hun afhankelijkheid van operationele continuïteit.

2. Bedrijfsspionage: de jacht op intellectueel kapitaal

Mogelijke actoren:

• Concurrenten
• (Ex-)medewerkers
• Statelijke actoren met economische motieven
• Inhuurhackers namens derde partijen

Motieven:

• Concurrentievoordeel verwerven
• Informatie vergaren over fusies, overnames of nieuwe producten
• Verstoren van innovatieprocessen

Potentiële gevolgen:

• Verlies van intellectueel eigendom
• Verminderde concurrentiepositie
• Aantasting van investeringsvertrouwen en aandeelhouderswaarde

Digitale bedrijfsspionage richt zich vooral op technologiebedrijven, chemische industrie, defensie-gerelateerde ondernemingen en kennisinstellingen. Vaak blijven dergelijke aanvallen lange tijd onopgemerkt, wat de schade alleen maar vergroot. De aanvallers maken gebruik van social engineering, spear phishing of het plaatsen van malware in software van toeleveranciers.

3. Sabotage: gerichte verstoring van bedrijfsvoering

Mogelijke actoren:

• Ontevreden (ex-)werknemers
• Radicale activisten
• Statelijke actoren in geopolitieke context
• Interne actoren met toegang tot OT (Operational Technology)

Motieven:

• Wraak of frustratie
• Ideologische of ecologische overtuigingen
• Geopolitieke druk uitoefenen
• Beïnvloeden van markten of besluitvorming

Potentiële gevolgen:

• Fysieke schade aan installaties (bijv. via OT-systemen)
• Storing van vitale infrastructuur
• Veiligheidsincidenten of milieurampen

Digitale sabotage is zeldzamer dan ransomware maar kent potentieel verwoestende gevolgen, vooral in industriële omgevingen zoals energiecentrales, raffinaderijen en waterzuiveringsinstallaties. Sabotage-aanvallen zijn vaak moeilijk te detecteren omdat ze gebruik maken van bestaande systeemtoegang of via supply chain-aanvallen binnendringen.

4. Statelijke actoren: cyberwapens in geopolitiek conflict

Mogelijke actoren:

• Inlichtingendiensten van landen zoals Rusland, China, Noord-Korea of Iran
• Semi-officiële hackgroepen met impliciete staatssteun
• Militaire cyber-eenheden

Motieven:

• Informatie verzamelen (inlichtingenvergaring)
• Strategische destabilisatie
• Beïnvloeding van verkiezingen en publieke opinie
• Voorbereiding op hybride oorlogsvoering

Potentiële gevolgen:

• Verlies van gevoelige strategische informatie
• Verstoorde diplomatieke verhoudingen
• Ontregeling van verkiezingsprocessen of infrastructuur
• Langdurige ondermijning van publieke instituties

Cyberoperaties door statelijke actoren zijn subtiel, geraffineerd en langlopend. Ze richten zich niet alleen op overheden, maar ook op cruciale leveranciers, universiteiten, defensiepartners en grote commerciële bedrijven met strategische belangen. Dergelijke aanvallen vragen om een andere vorm van waakzaamheid dan reguliere cybercriminaliteit.

5. Ben ik een doelwit? – Selectiecriteria van cybercriminelen

Niet elke organisatie wordt willekeurig gekozen als slachtoffer van een cyberaanval. Hoewel sommige aanvallen opportunistisch zijn (zoals massale phishingcampagnes of geautomatiseerde scans naar kwetsbare systemen), maken steeds meer aanvallers gebruik van doelgerichte methoden. Daarbij evalueren zij of een organisatie voldoende interessant is om tijd, moeite en risico in te investeren. Zowel cybercriminelen als statelijke actoren hanteren hiervoor vaak impliciete selectiecriteria. Bedrijven kunnen zich dus afvragen: ben ik een aantrekkelijk doelwit? Onderstaande criteria bieden daarbij richting.

Digitale afhankelijkheid van processen: Hoe groter de afhankelijkheid van digitale systemen, hoe groter de impact van uitval – en dus de aantrekkelijkheid als chantagemiddel.

Organisaties die sterk leunen op digitale processen – bijvoorbeeld productiebedrijven met geautomatiseerde productielijnen, ziekenhuizen met digitale patiëntendossiers, of logistieke dienstverleners met real-time tracking – zijn gevoeliger voor verstoring. Cybercriminelen weten dat de schade bij deze partijen snel oploopt en dat zij daarom sneller geneigd zijn te betalen bij een ransomware-aanval of snel reageren bij verstoring van de operatie.

Beschikbare waardevolle data: Heb je klantendata, strategische informatie of R&D-projecten die veel waard zijn?

Bedrijven die persoonsgegevens, financiële gegevens, intellectueel eigendom of concurrentiegevoelige informatie verwerken, vormen een lucratief doelwit. Denk aan R&D-afdelingen, juridische of financiële dossiers, klantendatabases of strategische planningsdocumenten. Zulke data kunnen verhandeld worden op het dark web, gebruikt worden voor afpersing of waardevol zijn voor spionage. Zeker als de organisatie in een sector zit waar innovatie centraal staat (zoals hightech, chemie of defensie), is de aantrekkelijkheid nog groter.

Kwetsbaarheid van IT/OT-systemen: Zijn softwareversies actueel? Zijn er bekende kwetsbaarheden die nog niet zijn gepatcht?

Technische kwetsbaarheden spelen een grote rol bij de doelkeuze. Cybercriminelen gebruiken vaak geautomatiseerde tools om open poorten, oude softwareversies of slecht geconfigureerde cloudomgevingen te identificeren. Een organisatie die structureel achterloopt in patchmanagement, gebruikmaakt van verouderde besturingssystemen of onvoldoende netwerksegmentatie toepast, vergroot haar kans om doelwit te worden aanzienlijk.

Zichtbaarheid in ketens: Lever je aan overheid of vitale sectoren? Dan ben je mogelijk een indirect doelwit.

Bedrijven hoeven niet direct strategisch belangrijk te zijn om toch doelwit te worden. Veel aanvallers richten zich juist op toeleveranciers van grotere, beter beveiligde organisaties. Door een aanval via een relatief zwakke schakel kunnen ze alsnog toegang krijgen tot netwerken van multinationals of overheidsinstellingen (supply chain attack). Daarnaast spelen geopolitieke spanningen een rol: organisaties met banden met vitale infrastructuur, defensie, overheid of Amerikaanse technologie kunnen indirect doelwit zijn van statelijke actoren.

Financiële draagkracht: Grote bedrijven worden vaker aangevallen omdat ze losgeld kunnen betalen en sneller onder druk staan.

Organisaties met aanzienlijke omzet of liquide middelen worden vaker geselecteerd bij afpersingsaanvallen, simpelweg omdat zij vermoedelijk kunnen en willen betalen. Ook publieke bedrijven (beursgenoteerd) lopen risico vanwege hun gevoeligheid voor reputatieschade en aandeelhoudersdruk.

Securitycultuur: Een zwakke awareness onder medewerkers verhoogt het risico op geslaagde phishing- of social engineering-aanvallen.

De zwakste schakel is vaak niet de techniek, maar de mens. Organisaties waarin weinig aandacht is voor cybersecurity-awareness, waar medewerkers makkelijk klikken op verdachte links of waar wachtwoorden worden gedeeld, zijn eenvoudiger binnen te dringen. Cybercriminelen voeren vaak eerst OSINT (open source intelligence) uit om dit gedrag te beoordelen.

Reputatiegevoeligheid: Hoe groter de publieke druk bij een incident, hoe groter het afperspotentieel.

Bedrijven die sterk afhankelijk zijn van vertrouwen – zoals zorginstellingen, financiële dienstverleners of onderwijsorganisaties – zijn bijzonder kwetsbaar voor reputatieschade. Cybercriminelen maken daar gebruik van door bijvoorbeeld bij ransomware-aanvallen te dreigen met het lekken van gevoelige informatie als drukmiddel om tot betaling over te gaan.

Door deze criteria regelmatig te beoordelen, kunnen bedrijven hun eigen risicoprofiel beter begrijpen en gerichter investeren in weerbaarheid.

6. Paniek of gezond verstand? De juiste afweging maken

De constante stroom aan nieuws over cyberincidenten kan gemakkelijk leiden tot paniek of besluiteloosheid. Toch is een overdreven angst voor cyberdreiging even ineffectief als het negeren ervan. Bedrijven doen er goed aan om een rationele, risicogestuurde benadering te hanteren. De volgende uitgangspunten helpen daarbij:

• Gebruik risicoanalyse als kompas: Niet elk risico vereist een maximale maatregel. Door risicowaardering te koppelen aan kans en impact, ontstaat er overzicht in prioriteiten.
• Investeer proportioneel: Besteed budget aan maatregelen die passen bij het werkelijke dreigingsniveau en de kroonjuwelen van het bedrijf.
• Kies voor een geïntegreerde aanpak: Cybersecurity is geen IT-feestje maar een integraal onderdeel van governance, compliance en business continuity.
• Vergroot het bewustzijn: Train medewerkers, want zij zijn vaak de zwakste maar ook de best trainbare schakel.
• Werk samen: Deel kennis binnen je sector, sluit je aan bij ISAC’s of sectorale CERTS en maak gebruik van publieke ondersteuning (zoals NCSC of Digital Trust Center).

Conclusie: de balans ligt in risicobewust realisme

Cyberdreigingen zijn reëel, divers en evolueren voortdurend. Bedrijven die zich alleen laten leiden door angst, zullen ofwel verlamd raken of overspenden. Aan de andere kant lopen bedrijven die de dreiging bagatelliseren het risico op disruptie of reputatieverlies. De juiste balans ligt in het erkennen van de risico’s, ze goed te begrijpen, en vervolgens proportioneel en preventief te handelen. Cyberweerbaarheid begint niet met paniek, maar met kennis, beleid en cultuur. Dat is de essentie van realistisch cyberrisicomanagement.