Genootschap voor Risicomanagement

• 4 mrt. 2025 21:54:00

De versterking van Europa’s digitale soevereiniteit in relatie tot recente AI- en databeleidwijzigingen in de VS

De recente beleidswijzigingen van de Amerikaanse regering onder Donald Trump, waaronder deregulering van AI, nationale investeringen in AI-infrastructuur en verschuivingen in exportcontroles, stellen Europa voor grote uitdagingen op het gebied van technologische soevereiniteit. Om te voorkomen dat het afhankelijk blijft van Amerikaanse technologiebedrijven en beleidsbeslissingen, moet Europa een strategische, meerlagige aanpak hanteren. Dit vereist versterking van de AI- en cloudinfrastructuur, strengere regelgeving voor databeheer, bescherming van industriële en militaire AI, strategische samenwerkingen met alternatieve partners en financiële instrumenten om innovatie binnen Europa te stimuleren.

Een van de meest urgente maatregelen is het versterken van de Europese AI- en cloudinfrastructuur. De afhankelijkheid van Amerikaanse cloudproviders zoals AWS, Google en Microsoft brengt risico’s met zich mee, vooral in een tijd waarin data een strategische troef is geworden. Projecten zoals Gaia-X, een door de EU gesteunde federatieve cloud, moeten worden versneld om data-soevereiniteit te garanderen en Europese bedrijven een onafhankelijk alternatief te bieden. Daarnaast moet er meer financiering komen voor Europese AI-bedrijven zoals DeepMind (VK), Aleph Alpha (Duitsland) en Mistral AI (Frankrijk), zodat ze kunnen concurreren met Amerikaanse en Chinese technologiereuzen.

Naast software en cloudoplossingen is hardware een cruciaal aandachtspunt. Momenteel is Europa sterk afhankelijk van Amerikaanse chipproducenten zoals Nvidia en AMD voor AI-rekenkracht. Om deze afhankelijkheid te verminderen, moet de Europese halfgeleiderindustrie worden versterkt door strategische partnerschappen met ASML (Nederland), STMicroelectronics (Frankrijk/Italië) en Infineon (Duitsland). Het ontwikkelen van Europa’s eigen AI-chipsets zou niet alleen technologische onafhankelijkheid bevorderen, maar ook de concurrentiepositie van de EU verbeteren.

Een andere essentiële pijler is data-soevereiniteit en regelgeving. De EU moet haar toonaangevende rol op het gebied van databescherming uitbreiden door GDPR verder aan te scherpen en strengere dataverblijfsregels op te leggen. Dit betekent dat AI-trainingsdatasets binnen Europa moeten blijven en dat technologiebedrijven niet zomaar Europese data naar andere rechtsgebieden mogen overbrengen zonder strikte naleving. Een bijkomende maatregel is het invoeren van een Europese digitale firewall om buitenlandse toegang tot gevoelige data te beperken. Dit zou ervoor zorgen dat Amerikaanse cloudplatformen zoals Amazon AWS en Microsoft Azure niet de controle hebben over kritieke Europese gegevensinfrastructuur.

Om AI en cybersecurity in de defensie-industrie te beschermen, moet Europa zijn investeringen in militaire AI en cybersecurity opschalen. De EU Defensiefonds (EDF) moet worden uitgebreid om geavanceerde cyberbeveiliging, encryptie en autonome verdedigingssystemen te ontwikkelen. Momenteel vertrouwen veel Europese overheden en defensiebedrijven op Palantir, een Amerikaans AI-analysebedrijf met nauwe banden met het Pentagon en de Amerikaanse inlichtingendiensten. Europa moet alternatieven ontwikkelen om deze afhankelijkheid te verminderen en kritieke defensiedata binnen de EU te houden. Daarnaast zou de EU AI-gerelateerde technologieën en chipexporten naar risicovolle landen moeten beperken, vergelijkbaar met hoe de VS de export van AI-chips naar China heeft ingeperkt.

Om haar technologische onafhankelijkheid te waarborgen, moet Europa strategische samenwerkingen aangaan met alternatieve partners buiten de VS en China. Samenwerkingen met India, Japan en Zuid-Korea kunnen helpen bij het opbouwen van een robuust, niet-Amerikaans AI-ecosysteem. India wordt steeds belangrijker als technologisch alternatief en zou een sleutelpartner kunnen worden in AI-onderzoek en softwareontwikkeling. Ook samenwerking met Taiwan (TSMC) en Zuid-Korea (Samsung) op het gebied van halfgeleiders kan bijdragen aan een sterkere Europese positie in AI-hardware. Tegelijkertijd zou de EU een Europees AI-pact kunnen oprichten, waarin bedrijven en overheden gezamenlijk standaarden vaststellen om te voorkomen dat Europese bedrijven afhankelijk worden van Amerikaanse technologie.

Naast structurele en geopolitieke maatregelen moet er een solide financieel en beleidsmatig fundament worden gelegd voor de AI-sector in Europa. Een EU AI-Soevereiniteitsfonds ter waarde van €50-100 miljard zou kunnen functioneren als tegenhanger van het Amerikaanse "Stargate"-initiatief. Dit fonds kan worden ingezet om Europese AI-startups en datainfrastructuren te ondersteunen en de ontwikkeling van geavanceerde Europese AI-oplossingen te versnellen. Verder kunnen belastingvoordelen en overheidsaanbestedingen worden ingezet om Europese bedrijven te stimuleren om te investeren in soevereine AI- en cloudoplossingen. Overheden binnen de EU moeten prioriteit geven aan het inkopen van technologieën van Europese leveranciers, zodat kritieke infrastructuren niet afhankelijk worden van buitenlandse entiteiten.

Naast strategische investeringen en beleidsmaatregelen moet Europa zich ook onderscheiden door een sterke ethische en regelgevende positie in AI. De AI Act van de EU biedt de mogelijkheid om wereldwijde normen te stellen voor verantwoord en ethisch AI-gebruik. Net zoals de GDPR wereldwijd een standaard is geworden voor gegevensbescherming, kan Europa toonaangevend worden in AI-regulering. Dit zou ervoor zorgen dat bedrijven die wereldwijd zaken willen doen, zich moeten conformeren aan Europese standaarden, waardoor de EU indirect invloed krijgt op de mondiale AI-sector.

Tot slot kan Europa zijn technologische autonomie verder versterken door te investeren in open-source AI en gedecentraliseerde AI-infrastructuren. Door open-source AI-modellen te ondersteunen, zoals de projecten van Hugging Face en Stability AI, kan Europa een AI-ecosysteem creëren dat niet afhankelijk is van gesloten Amerikaanse of Chinese AI-modellen. Tegelijkertijd kan federated learning – waarbij AI wordt getraind zonder dat ruwe data het land verlaat – bijdragen aan de bescherming van Europese data en privacy.

Conclusie: Op weg naar een digitale Europese vesting

Europa moet snel handelen om zijn digitale soevereiniteit te beschermen en zijn data, AI-onderzoek en cloudinfrastructuur af te schermen tegen buitenlandse invloed. Hoewel samenwerking met de VS essentieel blijft, moet de EU een eigen AI-ruggengraat opbouwen om te voorkomen dat politieke verschuivingen in Amerika de technologische afhankelijkheid van Europa vergroten. Door strategisch te investeren in AI, dataregulering, cybersecurity en geopolitieke samenwerking, kan Europa een sterke en onafhankelijke digitale toekomst veiligstellen.